Kurmaca metinleri sever misiniz? Size kahramanın sonsuz yolculuğunu anlatmak istiyoruz. Buyrun…
İnsan hikâyeyi sever, ne ki anlatsın, ne ki dinlesin. Ve en iyi bildiğimiz işlerdendir yaratıldığından beri. Masal demişler adına, efsane demişler; anlatmışlar. Dinimiz bize kıssalarla, menkıbelerle anlatılıyor ve biz bundan çok etkileniyoruz.
Türlü yöntemleri kullanılıyor; resim, edebiyat, tiyatro ve daha sanatın pek çok alanı. Farklı isimler verilse de neticede bir yol halini anlatan hikâyelerin insanları neden bu kadar cezbettiğine dair türlü çalışmalar yapılmış bilinen en eski anlatı biçimi olan tragedyalardan günümüze.
Bu anlatıların tekniği ve sistematiği üzerin kafa yoranlardan biri de Cristopher Vogler’dır. Kendinden önceki çalışmalara (Bunlardan en önemlisi, Joseph Campbell- Kahramanın Sonsuz Yolculuğu çalışmasıdır.) eklediği deneyim ve bilgileriyle, pek çok sevilen hikâye ve senaryonun başarısının anahtarı denilebilecek on iki maddelik bir şablon oluşturur.
Bu maddeler:
1. Olağan -Sıradan- Dünya:
Kahraman sıradan dünyasında hissedilen belli belirsiz huzursuzlukla hayatını idame ettirmektedir. Bir arayış içindedir ama kendi de öyle pek adlandıramamaktadır durumu.
Örnek: Yıldız Savaşları: Luke’un çiftlikteki çocuk halleri.
2. Maceraya Çağrı
Burası kahramana problem, meydan okuma veya atılacak bir maceranın sunulduğu yerdir. Bu çağrı dışarıdan veya kahramanın iç dünyasından gelebilir.
Örnek: Prenses Leila, bilge Obi Wan Kenobi’ye bir hologram mesajı gönderir ve kendisini Darth Vader’ın elinden kurtarmasını ister. Bunu üzerine Obi de Luke’dan yardım ister. Filmdeki bu sahne maceraya çağrı aşamasına örnek niteliktedir.
3. Çağrıyı Reddetme (Gönülsüz Kahraman)
Kahramanın bilinmeyenin kaygısıyla gelen çağrıya tereddütle baktığı yerdir. Gönülsüzlük ve duraksama halidir. Mesela Luke Obi’nin teklifini reddeder ve çiftliğe döner. Ancak teyzesi ve amcasının yakılarak öldürüldüğünü görür Dart Vader tarafınfan. Ve çağrıyı kabul etmeye karar verir. Bu çağrıyı kabul etme aşamasında seyirciye sunulan sebebin çok sağlam, ikna edici olması gerekir. (Amca ve teyzenin öldürülmesi gibi)
4. Akıl Hocasıyla Tanışma (Rehber, mentor)
Artık teklifi de kabul ettiğine göre kahramanın macerada ona yol gösterecek, ruhen ve madden destekleyecek bir rehbere ihtiyacı vardır. Gerekli maddi manevi ekipmanla donatacak ve onu yeni olağanüstü dünyaya hazırlayacak bir öğretmendir bu. Yıldız Savaşları’ndaki Obi iyi bir örnektir. Yine Hz. Musa Hızır Aleyhisselam kıssasındaki durumu da örnek gösterebiliriz.
5. İlk Eşik
Mentorun yüreklendirmesi ve desteği ile maceranın/yolculuğun gerçekten başladığı olağanüstü dünyaya adım atar kahraman. Artık gelecek olan her neyse yüzleşmeyi kabul etmiştir. Hikâyenin yükseldiği an bu ilk eşiğin atlandığı andır. Bu aşamada kahraman artık sıradan dünyada değil, özel bir dünyadadır.
6. İmtihanlar, Dostlar, Düşmanlar
İlk eşik geçildikten sonra kahraman yeni dünyanın kurallarını tanımaya başlar; doğal olarak yeni meydan okumalarla, ve sınavlarla karşılaşır. Dostlar ve düşmanlar edinir. Kovboy filmlerinin bar sahnesindeki kavgaları örnek gösterebiliriz şablonun bu bölümüne.
7. Büyük Soruna -Mağaranın Derinliklerine- Yaklaşma
Kahraman ve dostları bu yeni dünyadaki en büyük soruna doğru yaklaşır ve onunla yüzleşir. Aranan şeyin saklı olduğu en tehlikeli noktadır burası. Genellikle kahramanın baş düşmanının karargâhı, özel yeni dünyanın en tehlikeli yeridir. Ve yolculuğun ikinci eşiğidir. Yıldız Savaşları’nda buraya tekabül eden bölüm, Luke ve arkadaşlarının Darth Vader ile yüzleşip Prenses Leia’yı kurtaracakları Ölüm Yıldızı’na doğru sürüklenmeleridir.
8. Büyük değişim, çile
Yolculuğun ve hikayenin ortasına doğru yaklaşıldığında kahraman ölümle veya en büyük korkusuyla karşı karşıya kalır. Düşmanla çarpışmanın eşiğindedir. Yine Hz. Yunus’un balığın karnındaki an gibi…
9. Ödül, Ceza (Kılıcın kavranması diyor Vogler.)
Artık ölümden kurtulan, ejderhayı-düşmanları- yenen kahraman ve tabii özdeşinde izleyici veya okuyucunun rahatladığı yerdir. Büyük değişimin sonuçlarının yer aldığı aşamadır. Kahraman ölümden veya sorundan kurtulur. Bazen daha iyi bir kavrayışa, düşmanla uzlaşmaya götüren bir bilgiye ve deneyimi haiz olmuştur. Örnek: Luke Leia’yı kurtarır, Dart Vader’ı yenmek için çok önemli olan Ölüm Yıldızı’nın planlarını ele geçirir.
10. Geri Dönüş Yolu
Kahramanın macerayı tamamlamak için harekete geçtiği aşamadır. Henüz bu dünya düzeninden çıkmamıştır kahraman. Yolculuğun sonu geliyordur artık, yeni dünyadan çıkış kararının altı çizilir. Ama her şey bitmemiş, mutlak zafer de gelmemiştir halihazırda. Filmde dönüşe geçen Luke ve heyetinin arkasından daha da perçinlenmiş bir öfkeyle gelen Dart sahnesini buna örnek gösterebiliriz.
11. Doruk noktası -Diriliş-
Kahramanın en büyük sınavını verdiği final aşamasıdır. Yeniden doğuşun ve artık eskisinden çok farklı bir yerde olan kahraman başlangıçtaki çatışmalarından ve bu son sınavdan da kurtulduğu ve saflaştığı yerdir. (Öfkeyle arkadan gelen Darth Vader’ın mutlak surette yenilerek yola devam edilmesi…)
12. Ödülle Eve Dönüş
Yolculuğundan kalan değerlerle kahraman sıradan dünyaya dönüş yapar. Kahraman amacına ulaşmış, başlangıçta onu bu maceraya iten kendisinin, topluluğunun, olağan dünyasının ihtiyacı neyse onu elde etmiştir. Bu özel dünyadan bir iksirle, hazineyle ya da ibretlik bir öyküyle çıkış yapmalıdır ki seyirci de dönüşümünü tamamlasın.
Örnek: E.t. evine insanla uzlaşmış olarak dönmesi, Luke’un Dart’ı yenmesi ve iyiliğin (umudun) kazanması, prensesin kurtarılması vb.
Bu şablon kullanılmadan iyi hikâye yazılamaz mı, tabii ki yazılabilir. Ancak kendi hayatımızdan da aldığımız kesitlerle şablona baktığımızda döngünün aynen tekrar ettiğini müşahede ederiz.
Ne diyelim yolumuz aydınlık hikayelerden mürekkep olsun.
Derleme için Behiye Malkoç’a teşekkür ederiz.
1 Comment